Του Σάλαχ Μούσα
Η επίθεση που εξαπέλυσε η Χαμάς πριν από ενάμιση περίπου χρόνο αποκάλυψε, με τον πιο ωμό τρόπο, τη φύση του πολιτικού λογισμού των ισλαμιστικών κινημάτων: έναν λογισμό τυχοδιωκτικό, που εδράζεται σε απλουστεύσεις και ιδεολογικά στερεότυπα, αποκομμένα από την αναγκαία πολιτική και στρατηγική ανάλυση. Η πράξη αυτή δεν αποτελεί απλώς ένα στρατηγικό σφάλμα, αλλά συνιστά ένδειξη βαθύτερης κρίσης: της αδυναμίας να κατανοηθεί η πολιτική ως πεδίο πραγματισμού και όχι ως προέκταση της θεολογίας.
Η Ευρώπη είχε ήδη διδαχθεί το μάθημα. Όταν ο θρησκευτικός λόγος διοικούσε βάσει φαντασιακών ερμηνειών, οδήγησε την ήπειρο στη στασιμότητα και την καθυστέρηση. Η πολιτική χειραφέτηση από τη θρησκεία υπήρξε το θεμέλιο της νεωτερικότητας. Ο ίδιος ο Θεόδωρος Χερτσλ, πατέρας του σύγχρονου σιωνισμού, προειδοποιούσε, ήδη από τις απαρχές του σχεδιασμού ενός εβραϊκού κράτους, πως οι ραβίνοι έπρεπε να μείνουν εκτός πολιτικής και περιορισμένοι στις συναγωγές τους.
Ωστόσο, ύστερα από σχεδόν οκτώ δεκαετίες, το Ισραήλ βλέπει σήμερα τους θρησκευτικούς παράγοντες να επιστρέφουν δυναμικά στην πολιτική σκηνή. Με υπουργούς που υπακούν σε ραβινικές αρχές και ένα κράτος που αρχίζει να διολισθαίνει προς αυταρχικές πρακτικές, αμφισβητώντας την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης και βιώνοντας εσωτερικές συγκρούσεις και διεθνή απομόνωση, επαναβεβαιώνεται ο κανόνας: όταν η θρησκεία γίνεται εξουσία, οι κοινωνίες εισέρχονται σε μια τροχιά αποσύνθεσης.
Η θρησκεία λειτουργεί με σταθερούς κανόνες και αρχές, ενώ η πολιτική απαιτεί ευελιξία, προσαρμογή και συνεχή επαναξιολόγηση των δεδομένων. Όταν οι δύο αυτοί κόσμοι συγχέονται, το αποτέλεσμα είναι η παράλυση της λογικής και η σύγκρουση στο εσωτερικό των κοινωνιών — ανάμεσα σε αυτούς που επιμένουν να κατοικούν στο παρελθόν και σε εκείνους που επιδιώκουν ένα βιώσιμο μέλλον.
Η ιστορία φαίνεται να επαναλαμβάνεται. Πριν από την 7η Οκτωβρίου, η Αλ Κάιντα πραγματοποίησε μια εξίσου τυχοδιωκτική επίθεση στους Δίδυμους Πύργους. Και στις δύο περιπτώσεις, η θρησκευτική σκέψη υπερκέρασε τον πολιτικό υπολογισμό. Το αποτέλεσμα δεν ήταν μόνο η καταστροφή των οργανώσεων που σχεδίασαν τις επιθέσεις, αλλά και η ενίσχυση της ισχύος εκείνων που επλήγησαν. Οι ΗΠΑ κατέλαβαν το Αφγανιστάν και το Ιράκ, εκτελώντας τον Σαντάμ Χουσεΐν. Το Ισραήλ εξουδετέρωσε τον ηγέτη της Χεζμπολάχ, κατέλαβε τη Γάζα, σκότωσε δεκάδες χιλιάδες και μετέτρεψε την περιοχή σε ζώνη αφανισμού για τις επόμενες δεκαετίες.
Το πρόβλημα, επομένως, δεν έγκειται μόνο στις ενέργειες των ισλαμικών οργανώσεων, αλλά κυρίως στην αποτυχία τους να αναγνώσουν τους συσχετισμούς ισχύος και να προβλέψουν τις αντιδράσεις. Το πρώτο μάθημα της πολιτικής είναι η εκτίμηση του αντιπάλου και της δυναμικής της σύγκρουσης. Και όμως, οι εκπρόσωποι της θρησκευτικής σχολής σκέψης δείχνουν να αδιαφορούν για τη στρατηγική, για την ιστορία των πολέμων, για την εξέλιξη της τεχνολογίας και της τεχνητής νοημοσύνης, επιμένοντας σε αφηγήσεις ηρωισμού και μαχών «της πίστης και του θάρρους» — λες και δεν έχει υπάρξει η σφαίρα, η πυραυλική τεχνολογία, οι δορυφόροι.
Αυτός ο τρόπος σκέψης αποδεικνύεται καταστροφικός όχι μόνο στον πόλεμο, αλλά και στη διακυβέρνηση. Η τραγωδία είναι συχνά η κατάληξη της ισλαμιστικής διαχείρισης, κατά το πρότυπο του τραγικού ήρωα της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας: υπεροψία, πλάνη, πτώση. Η λογική της «Γκαζουά» (επιδρομής), ως όρος και πράξη του παρελθόντος, δεν μπορεί να εφαρμοστεί στον 21ο αιώνα, ούτε να στηρίξει τη διαχείριση κοινωνιών που απαιτούν συνεννόηση, ορθολογισμό και πολιτική τέχνη.
Η κατάληξη είναι προβλέψιμη. Η «Γκαζουά του Μανχάταν» οδήγησε στην εξόντωση του Μπιν Λάντεν, στη διάλυση της Αλ Κάιντα και στη διεθνή απομόνωση της ιδεολογίας της. Η «Γκαζουά της 7ης Οκτωβρίου» συνεχίζει να παράγει καταστροφές, αλλά ήδη ο σχεδιαστής της έχει εξοντωθεί, η οργάνωση της Χαμάς έχει δεχθεί συντριπτικά πλήγματα και η κοινωνική της βάση έχει αποσαθρωθεί. Η Χαμάς βρίσκεται πλέον στο σημείο μηδέν: δεν μπορεί να συνεχίσει, δεν μπορεί να αποχωρήσει, δεν μπορεί να σταθεί. Δεν υπάρχει πλέον πολιτική νομιμοποίηση, ούτε εσωτερική αποδοχή, ούτε προοπτική μέλλοντος.
Το δίλημμα που προβάλλει είναι δυαδικό: νίκη ή μαρτυρία. Και όσο η νίκη δεν επιτυγχάνεται, η μαρτυρία γίνεται η «μοναδική» διέξοδος. Εδώ, η ιδεολογία καθίσταται εμπόδιο στην πολιτική ρεαλιστική διαφυγή, στην ευέλικτη αναδίπλωση, που θα μπορούσε να διασώσει ό,τι έχει απομείνει — είτε από την οργάνωση είτε από τον πληθυσμό της Γάζας.
Ολόκληρη η περιοχή, μετά τον σεισμό της Γάζας, απαιτεί μια νέα ανάγνωση. Είναι αλήθεια ότι πολλές ιδεολογίες και πολιτικά ρεύματα έχουν αποτύχει στον αραβικό κόσμο. Αλλά η αποτυχία των Ισλαμιστών είναι ιδιαίτερη — όχι μόνο γιατί είναι η πιο βαριά, αλλά γιατί είναι η πιο αποκομμένη από την πολιτική πραγματικότητα. Αυτό είναι που διακρίνουν σήμερα οι Παλαιστίνιοι στις καθυστερημένες, ετερόκλητες δηλώσεις των θρησκευτικών ηγετών, που προσπαθούν να γίνουν πολιτικοί… υπό την πίεση της ιστορικής στιγμής.
