“Κοινωνική αντιπαροχή”: Δημόσια γη για ιδιωτικά κέρδη

Σωματείο Ενοικιαστ(ρι)ών Θεσσαλονίκης

Την ώρα που το Συμβούλιο της Επικρατείας αποφάσισε τον περιορισμό των πολεοδομικών “bonus”, θέτοντας όρια στην περιβαλλοντική και εργολαβική αυθαιρεσία, η κυβέρνηση ανοίγει νέο πεδίο δόξης λαμπρό στους εργολάβους, μέσα από τον εξειδικευμένο μηχανισμό της “κοινωνικής αντιπαροχής”.

1. Ιδιωτικοποίηση 36.000 δημόσιων οικοπέδων

Η κοινωνική αντιπαροχή, όπως θεσμοθετήθηκε με τον ν. 5006/2022, προέβλεπε την παραχώρηση δημόσιων ακινήτων (γη και κτίρια) σε εργολάβους για την ανάπτυξη κατοικιών, υπό τον όρο ότι μεταξύ 30% και 60% αυτών θα διατεθεί με «κοινωνικά» κριτήρια.

Η πρόσφατη τροποποιητική πρόταση, ωστόσο, επιδεινώνει σημαντικά το πλαίσιο:

• Το ποσοστό των κατοικιών που θα διατίθεται με κοινωνικά κριτήρια περιορίζεται στο ελάχιστο, δηλαδή στο 30%.

• Το Δημόσιο δεν παραχωρεί απλώς τη διαχείριση, αλλά καθιστά τους ιδιώτες συνιδιοκτήτες των ακινήτων, οδηγώντας στην ιδιωτικοποίηση του 70% της δημόσιας γης χωρίς πρόβλεψη επιστροφής.

• Οι ιδιώτες αναλαμβάνουν τη διαχείριση του συνόλου του κτιρίου, όχι μόνο του 70%, καθώς προβλέπεται ρητά η δυνατότητα πλήρους διαχείρισης των «κοινωνικών» κατοικιών (εκμίσθωση, είσπραξη ενοικίων, συντήρηση) από τον ανάδοχο, αναβαθμίζοντας τον ρόλο τους σε θεσμικούς εκμισθωτές.

• Το 70% των κατοικιών θα μπορεί να πωλείται ελεύθερα, σε τιμές αγοράς.

Στην πράξη, πρόκειται για τη μεγαλύτερη μεταβίβαση δημόσιας ακίνητης περιουσίας στη σύγχρονη ιστορία: χιλιάδες ακίνητα της ΕΤΑΔ (συνολικά 36.000) προορίζονται για παραχώρηση σε εργολάβους. Στη Θεσσαλονίκη, η ιδιωτικοποίηση αφορά ακόμη και εμβληματικά ακίνητα, όπως η ΥΦΑΝΕΤ.

2. Δεν θα είναι προσιτό για την κοινωνική πλειοψηφία

Το πρόγραμμα προβλέπει ότι μόνο το 30% των διαμερισμάτων που θα χτιστούν σε δημόσια γη θα προσφέρεται ως «κοινωνική κατοικία», δηλαδή με ενοίκιο που δεν ξεπερνά το 30% του μέσου μισθού. Η κυβέρνηση βασίζεται στον μέσο όρο μισθού, και όχι στο πραγματικό εισόδημα της κοινωνικής πλειοψηφίας, για να ορίσει τι είναι «προσιτό».

Ο μέσος μισθός είναι 1342 ευρώ, επομένως το 30% αυτού είναι περίπου 403 ευρώ τον μήνα για το 2024. Όμως, αυτό το ποσό είναι απαγορευτικό για την πλειοψηφία των εργαζομένων. Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΡΓΑΝΗ:

• 239.000 εργαζόμενοι με μερική απασχόληση λαμβάνουν έως 500 ευρώ μηνιαίως.

• 585.000 εργαζόμενοι αμείβονται με τον κατώτατο μισθό των 742 ευρώ καθαρά.

• 820.000 εργαζόμενοι λαμβάνουν από 901 έως 1.200 ευρώ.

Για όλους εμάς, το υποτιθέμενα «προσιτό» ενοίκιο των 403 ευρώ αντιστοιχεί στο 40% έως 80% του εισοδήματός τους. Δηλαδή είναι κοινωνικά και οικονομικά απρόσιτο έως απαγορευτικό. Εμείς προτείνουμε η προσιτότητα να εκτιμάται με βάση το μέσο εισόδημα του χαμηλότερου 25% του πληθυσμού ανά περιφέρεια (και οφείλουμε να πούμε ότι ακόμη κι αυτό δεν αρκεί, αν δεν ληφθούν υπόψη οι ανεργοι/ες και η απλήρωτη εργασία).

3. Χωρίς εγγυήσεις για την ποιότητα

Παρότι το 30% των κατοικιών χαρακτηρίζεται ως «προσιτό», το σχέδιο νόμου δεν περιλαμβάνει καμία ρητή πρόβλεψη για την ποιότητά τους. Με το μέσο κόστος κατασκευής να κυμαίνεται μεταξύ 1.200 και 1.500 ευρώ/τ.μ. (και να φτάνει έως και τα 3.500 ευρώ/τ.μ. για πολυτελείς κατασκευές) οι εργολάβοι έχουν κάθε λόγο να μειώσουν την ποιότητα, προκειμένου να διατηρήσουν υψηλά περιθώρια κέρδους.

Υπό αυτές τις συνθήκες, είναι πολύ πιθανό το 30% των «κοινωνικών» κατοικιών να αποτελείται από μικρά, υποβαθμισμένα studios, τοποθετημένα σε χαμηλούς ορόφους και με χαμηλές κατασκευαστικές προδιαγραφές. Ταυτόχρονα, αν το υπόλοιπο 70% προορίζεται για εμπορική αξιοποίηση ως «πολυτελείς» κατοικίες, η συνολική επίδραση στην αγορά θα είναι η περαιτέρω αύξηση των τιμών στις γύρω περιοχές.

Η απουσία σαφών τεχνικών και ποιοτικών προδιαγραφών για τις κοινωνικές κατοικίες αποκαλύπτει ότι το πρόγραμμα δεν σχεδιάστηκε με βάση τις ανάγκες της κοινωνικής πλειοψηφίας, αλλά με γνώμονα τα συμφέροντα του κατασκευαστικού κεφαλαίου. Δεν προβλέπονται δεσμευτικά πρότυπα ποιότητας, ενεργειακής απόδοσης, καθολικής προσβασιμότητας ή δίκαιης χωρικής κατανομής. Αντί για κοινωνική κατοικία, έχουμε ένα εργαλείο real estate πολιτικής με κοινωνικό προσωπείο.

4. Περιβαλλοντικό κόστος

Σε μια χώρα με εκατοντάδες χιλιάδες κενά ακίνητα, η επιλογή της κυβέρνησης να ιδιωτικοποιήσει δημόσια οικόπεδα για νέα δόμηση δεν στοχεύει στη στεγαστική κρίση, αλλά στην κερδοφορία του εργολαβικού κεφαλαίου. Το αποτέλεσμα θα είναι η επιβάρυνση της κοινωνικής πλειοψηφίας, όχι μόνο οικονομικά, αλλά και περιβαλλοντικά. Το κόστος αυτής της ιδιωτικοποίησης είναι ανυπολόγιστο.

Αντιπροτείνουμε την άμεση επανάχρηση των κενών ακινήτων που ανήκουν σε δημόσιους φορείς, για τη δημιουργία κοινωνικής κατοικίας υπό δημοτικό και κοινωνικό έλεγχο ή τη διάθεσή τους σε μη κερδοσκοπικά σχήματα κατοίκησης. Σε αυτή την κατεύθυνση κινείται, έστω και περιορισμένα, το μοναδικό πρόγραμμα της κυβέρνησης στην Περιφέρεια Θεσσαλονίκης, το οποίο προβλέπει την αξιοποίηση 40 δημόσιων ακινήτων για κοινωνική κατοικία. Πρόκειται για ένα μικρό, αλλά ουσιαστικό δείγμα του τι μπορεί να επιτευχθεί όταν το δημόσιο συμφέρον τοποθετείται πάνω από τις απαιτήσεις της αγοράς.

5. Κατακλείδα

Η κοινωνική αντιπαροχή είναι το νέο μεγάλο δώρο της κυβέρνησης στους εργολάβους, χωρίς ρυθμιστικό πλαίσιο, κοινωνικό όφελος ή περιβαλλοντική μέριμνα. Μια πολιτική που ιδιωτικοποιεί τη δημόσια γη, περιθωριοποιεί τους ευάλωτους, και επιδοτεί τον κατασκευαστικό τομέα σε βάρος της κοινωνίας.

Ως Ένωση Ενοικιαστ(ρι)ών διεκδικούμε:

• Έλεγχο ενοικίων και των αυξήσεων τους εδώ και τώρα.

• Δημιουργία κοινωνικού αποθέματος μέσω επανάχρησης δημόσιας περιουσίας και αξιοποίησης δημόσιων κεφαλαίων και ευρωπαϊκών κονδυλίων.

• Ορισμό της προσιτότητας με βάση το τελευταίο εισοδηματικά τεταρτημόριο του πληθυσμού.

Δεν είναι η αγορά που θα λύσει την κρίση στέγασης. Είναι η κοινωνική οργάνωση των ενοικιαστριών (υπαρχόντων και εν δυνάμει) για έλεγχο των τιμών ενοικίου, δημόσιο έλεγχο και αποεμπορευματοποίηση της κατοικίας.

Ένωση Ενοικιαστών/τριών Θεσσαλονίκης